Dünyada hâlâ güçlü ve tehlikeli avcılar varken, en ölümcül hayvanın büyük beyaz köpekbalığı, boz ayı ya da benzeri bir yırtıcı olduğunu düşünebilirsiniz. Medyada bu tür nadir saldırılar geniş yer bulduğu için böyle düşünmeniz oldukça doğal. Ancak gerçek çok farklı. Dünyanın en ölümcül hayvanı ne vahşi ne de güçlü; fakat her yıl yüz binlerce insanın ölümünden sorumlu.
Köpekbalıkları yılda 10 kişiyi öldürüyor
Bu ölüm makinesini anlatmaya başlamadan önce, onun ne kadar tehlikeli olduğunu daha iyi anlamak için bazı karşılaştırmalar yapalım. Popüler kültürde deniz canlıları öne çıksa da, köpekbalıkları yılda ortalama sadece 10 kişiyi öldürüyor (gerçi 2023’te bu sayı biraz artmış).
Hindistancevizleri her yıl 150 kişiyi öldürüyor
Hatta her yıl düşen hindistancevizleri bile 150 kişinin ölümüne neden oluyor, yani köpekbalıklarından daha ölümcül!
Ayılar 1 kişiyi öldürüyor
Peki ya ayılar? Kuzey Amerika’da yaklaşık 750.000 siyah ayı yaşıyor. Bunlar yılda kaç kişiyi öldürüyor dersiniz? Yalnızca bir kişi.
İnekler yılda 20-22 kişiyi öldürüyor
Karşılaştırıldığında, inekler bile daha tehlikeli: Sadece ABD’de yılda 20–22 kişi inekler tarafından öldürülüyor.
Demek ki büyük ve yırtıcı olmak ölümcül olmak için yeterli değil. Peki ya zehirli hayvanlar? Pek çok kişinin korkulu rüyası olan örümcekler, özellikle 20. yüzyılda geliştirilen panzehirler sayesinde neredeyse hiç ölümcül ısırık gerçekleştirmiyor. Aynı şey yılanlar için söylenemez. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) yılan ısırıklarını “ihmal edilmiş tropikal hastalık” olarak sınıflandırıyor; çünkü her yıl yaklaşık 140.000 insan yılan ısırıkları yüzünden ölüyor.
Bu rakamlar büyük olsa da, dünyanın en ölümcül canlısı ile karşılaştırıldığında oldukça düşük kalıyor.
Peki nedir bu canlının adı?
Mütevazı bir katil: Sivrisinek.
Amerikan Sivrisinek Kontrol Derneği’ne göre bu küçük haşere, her yıl 1 milyonun üzerinde insanın ölümüne neden oluyor. Bazı sağlık kuruluşlarına göre bu rakam 2–3 milyona kadar çıkabilir.
Bunun nedeni, sivrisineklerin birçok hastalığın taşıyıcısı olması. En ölümcül olanı ise sıtma (malarya). Sıtma, her yıl yaklaşık 600.000 kişiyi öldürüyor.
Sıtmanın başlıca taşıyıcısı, Anopheles cinsi sivrisinekler. Dişi sivrisinekler kan emerken, Plasmodium adı verilen bir paraziti insanların kan dolaşımına bırakıyor. Bu parazit, kırmızı kan hücrelerine yerleşip çoğalarak hastalığı yayıyor.
Küçük çocuklar ve kadınlar…
IFLScience‘da yer alan habere göre: Sıtma, özellikle tropikal ve subtropikal bölgelerde yaşayan insanları etkiliyor. Bu hastalığa karşı bağışıklık geliştirmemiş olan küçük çocuklar ve hamile kadınlar en savunmasız gruplar arasında yer alıyor.
Önleme ve tedavi konusunda ilerlemeler kaydedilmiş olsa da, sıtma hâlâ bireyler, aileler ve toplumlar üzerinde büyük bir yük oluşturuyor.
Son yıllarda, sıtma daha önce alışkın olunmayan ülkelerde de görülmeye başladı. Örneğin ABD’de hastalık endemik olmasa da, bu bölgelere seyahat edenlerin dönüşüyle birlikte vaka sayısı artıyor. Fransa’nın güneyinde ise artık ara sıra görülen yerel vakalara rastlanıyor.
Sıtma dışında hastalıklar da taşıyorlar
Sıtma dışında sivrisineklerin taşıdığı başka hastalıklar da var. Deng humması, yine tropikal ve subtropikal bölgelerde sık görülüyor ve ABD’nin bazı bölgelerinde de endemik. Her ne kadar sıtma kadar ölümcül olmasa da, hastalığı geçirenler için son derece rahatsız edici.
Buna ek olarak, Batı Nil virüsü gibi diğer sivrisinek kaynaklı hastalıklar da mevcut. Ölüm oranı düşük olsa da, vakaların %1’inde sinir sistemini etkileyen ve ölümle sonuçlanabilen komplikasyonlar gelişebilir. Ne yazık ki bu hastalık için hâlen özel bir tedavi yok.
Her yıl en az 1 milyon ölüme yol açıyorlar
Tüm bunlar toplandığında, sivrisinek her yıl en az 1 milyon ölüme yol açıyor. Minik boyutuna rağmen, sivrisinek küresel ölçekte ciddi bir tehdit oluşturuyor. Üstelik iklim değişikliği ile birlikte, bu tehdit daha önce etkilenmeyen bölgelere de yayılabilir.
Dünya genelinde sivrisineklerin insan sağlığı üzerindeki etkilerini azaltmaya yönelik birçok girişim bulunuyor. Bazıları oldukça etkili olsa da, bu mücadele daha uzun yıllar süreceğe benziyor.
(Not: Bu yazının önceki bir versiyonu Aralık 2024’te yayımlanmıştı.)
diyekonustu.com
