Samsun’da Jandarma sorunu

Mustafa Kemal Samsun, Amasya ve Sivas’taki jandarma sayısındaki sıkıntıyı ve jandarma kuvvetinin takviyesi için İtilaf temsilcileri nezdinde teşebbüste bulunulması için Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Riyaseti’ne (Genelkurmay) 24 Mayıs 1919’da yazı gönderdi. 

MUSTAFA KEMAL’İN ASKER DURUMU HAKKINDA YAZISI
ERKAN-I HARBİYE-İ UMUMİYE RİYASETİNE

Sadaret makamına yapılan maruzatın bir suretini aynen sunuyorum. Mütarekenamenin 5. Maddesi Osmanlı Devleti’nin jandarma ve nizamiye kuvvetlerini ilgilendirirken iç asayişin ve hudutların korunmasını yeterli gelmesi şartını göstermiş ki buna istinaden benim düşünceme göre devletçe 75 bin askere gerek duyulmuş ise de İtilaf devletleri bunu kabul etmeyerek 43 bine indirmiştir. Şimdiye kadar geçen iç olaylar ve tecrübeler hükûmetin mütareke maddesine istinad eden teklif ve takdir zamanını doğru olup İtilaf devletlerinin bu kuvveti azaltması ve sınırlandırması iç asayişin korunmasında hükûmeti imkânsızlık karşısında bırakmıştır. Bu cümleden Canik Sancağı ile Sivas Vilayeti’nin Amasya ve civarındaki jandarma ve nizamiye kuvvetlerinin asayişi sağlaması çok kötü etkilenmiştir. Bundan dolayı b husus itilaf temsilcilerinin nazar-ı dikkatine sunularak kuvvetin asayişi sağlamak gayesine yetecek dereceye çıkartılmasına rıza göstermelerinin sağlanması ve bilhassa Canik Sancağı ile güneyindeki jandarma ve nizamiye birliklerini takviye etmek üzere birkaç bin erin silah altına alınması ve bunlar arasında jandarmaya yarar bir kısım kuvvetin ayrılması da çok önemlidir. İtilaf devletleri gerçekten Osmanlı Hükûmeti’nin asayişinin devam etmesini istiyorlar ise bu konudaki teklifi iyi kabul etmeleri tabii görülür. 

Osmanlı memleketlerinin bu bölgeye kıyasla asayiş emniyete muhtaç diğer bölgelerde olduğu gibi bu olağanüstü zaruretin giderilmesine müsaade etmenizi rica ederim. 

24 Mayıs 1919
9.Ordu Kıtaatı Müfettişi
Tuğgeneral Mustafa Kemal

İNGİLİZ KOMUTAN GENERAL MİLNE
9. ORDU MÜFETTİŞLİĞİ NİYE KURULDU?

Harbiye Nezareti; İngiliz Karadeniz Orduları Başkumandanı Milne’nin 9.Ordu Birlikleri Müfettişliği’nin niçin kurulduğunu soran yazısına 24 Mayıs 1919’da cevap verdi. Mustafa Kemal’in atanma sebeplerini bildirdi: Emirlerin uygulanıp uygulanmadığını denetlemek, silahların toplanması ve asayişsizliğin önlenmesi.

Harbiye Nezareti, İngilizlerin şikâyetlerini önlemek amacıyla yurdu 3 ordu müfettişliğine ayıran, müfettişlerin denetleyecekleri birlikleri; yetki ve sorumluluklarını gösteren bir talimat tasarısı hazırladı. 

General Milne

MUSTAFA KEMAL, YARIN HAVZA’DA

Dâhiliye Nezaretine

Merzifon, Vezirköprü, Amasya, Ladik ve Havza’daki bazı şikayetlerin mahall-ı suduru olan mevkilerde muhtevi mıntıkalarda bizzat tedkikât ve tedâbir ittihâzı için karargâhımı muvakkaten yarın Havza’ya nakledeceğimi ve fakat muhâberâtın emniyet-i cereyânı hasebiyle adresin şimdilik yine Samsun olacağını arz ederim.

9.Ordu Kıtaatı Müfettişi
Fahri Yaveri Hazret-i Şehriyâri
Mirliva Mustafa Kemal

MUSTAFA KEMAL’DEN HAVZA’YA MEKTUP

Mektup/Samsun-24 Mayıs 1919
Özel ve Gizli
Havza Kaymakamlığına

İlişik sorular için ivedi bilgi verilmesini rica ederim.

9.Ordu Kıtaatı Müfettişi
Tuğgeneral Mustafa Kemal

1.Kazanın nahiyeler üzerine nüfusu: İslam, Hristiyan(Rum-Ermeni)
2.Ateşkesten sonra belli başlı olaylar ve son iki ay içerisinde yapılan soygunculuğun ölçüsü ve saptanan önemli olay somut olarak gösterilecektir.
3.Bu soygunculuğa karşı hükûmetin, askerlerin çalışması ve başarı durumu
4.Komşu kazaların güvenlik durumu ve kazanız üzerindeki etkileri
5. Ermeni ve Rumların hükûmetle olan ilişkileri, Rumların iç ve dış komitelerle bağlılık durumları ve önemli kişileri kimlerdir?
6.İngiliz ve Amerikan memurları bu kazada kimlerle görüşüp konuşuyorlar ve hangi amaçları gözetiyorlar?
7. Bir Yunan subayının bu yörelere gizlice geldiği doğru mu?
8. İslam’ın sevilmiş kişilerden ve din adamlarından ve etkili konuşan kişilerden kimler varsa bunların adları
9. Sivil memurların ve askerlerin davranışları
10.Halkın aşar borçları çok mudur? Toplanmayan ne denlidir? Ordu adına ambarlarda neler vardır?
11. Dünya savaşında kaza taşıtları ne ölçüde bozulmuştur?
12. Halktaki politik duygular ve Müslümanlarla Hristiyanlar ayrı ayrı.

HÜSREV GEREDE’NİN GÜNLÜĞÜNDE 24 MAYIS 1919
MİTİNGLER AMERİKA OYUNU
Deli Hamid’in Samsun Mutasarrıflığı’nı kabul ettiği haberi geldi. Havza’da 10 gün kadar kalmayı düşünüyoruz. Sait Molla imzasıyla Samsun Belediyesi’ne bir telgraf gelmiş. İngiliz Muhipleri Cemiyeti oluşturmuşlar. İstanbul’da Fatih’te miting yapılıyor. Amerikalılarla rekabet edilecek. İzmir’de İngilizler Yunanlara öncülük yapıyorlar. Bu tür girişim ve davranışların taşra kentlerindeki insanlarımızın güvenini sarsmaması için hükûmetin uyarıda bulunup aracılık yapmasının gereği sadrazama anımsatıldı. Çünkü bu İngilizlerin bir aracı, Fatih’teki mitingin ise Amerikalıların politik bir oyunu olduğu anlaşılıyordu. 

ZÜBEYRZADE MEHMET FUAD HAVZA’DAN BİLDİRİYOR
MESUDİYE OTELİ HAZIR

“….Bundan birkaç gün sonra idi ki büyük üniformalı bir zatın kapsamlı, geniş bir sıfat ve yetki ile ordu teftişlerine memur olarak Samsun’a çıktığı haberi ölgün ruhlara bir ümit ışığı verdi. 22 Mayıs 1919’da  Havza Kaymakamı Fahri Bey, Havza eşraf ve aydınlarını toplayarak iki gün sonra Mirliva Mustafa Kemal Paşa adında bir zatın Havza’ya geleceğini ve böbreklerinin rahatsızlığı için kaplıcalarda 25-30 gün kadar kalacağını tebliğ etti. Paşanın karşılanması için bazı tedbirler alındı. Bu iş için Mesudiye Oteli ile Ali Osman Ağazadelerin konağı hazırlandı ve döşendi. 

Kaynakça:
Baki Sarısakal, Belge ve Tanıklarla Samsun’dan Ankara’ya, Cilt,1, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun, 2008.
Gotthard Jaeschke, Türkiye Kronolojisi, çev. Gülayşe Koçak, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1990. 
Sami Önal, Hüsrev Gerede’nin Anıları, Literatür Yayıncılık, İstanbul, 2002.
Zeki Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993.
Zübeyirzade Mehmet Fuat, Yurdumuz Havza, Vatan Matbaası, İstanbul, 1925.