Samsun onu ‘Gelibolu Kahramanı’ olarak tanıyor

MUSTAFA KEMAL’DEN SAMSUN’DA İNGİLİZ SİYASETİ HAKKINDA RAPOR

Samsun halkı Mustafa Kemal’i Çanakkale Savaşları’ndan tanıyor ve onu Gelibolu kahramanı olarak görüyordu. Lakin Mustafa Kemal, Samsun’da birkaç gün sonra yeteri kadar kendini serbest hissetmemeye başladı. İngiliz kontrol subaylarının bu kadar yakında bulunmaları onu tedirgin etti. Zaten Refet Bey de onun verdiği demeçler ve giriştiği propaganda çalışmaları karşısında telaşa kapılmış gibiydi. 

MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’DA PLANI

Mustafa Kemal, Samsun’da işe elverişli bir durumda başladı. İzmir’in İtilaf devletlerince işgali; eline rahatça kullanabileceği umulmadık bir koz vermişti. Ancak Anadolu halkına bu işgalin niteliği ve doğurabileceği sonuçlar konusunda uyarması gerekiyordu. Samsunluların çıkarma hakkında pek az bilgi edinmiş olduklarını gördü. Telgraf hattından yararlanarak yetkisi altındaki idari ve askerî makamlara haber saldı. Her yerde protesto mitingleri düzenlenmesini; Babıali aracılığıyla yabancı devlet temsilcilerine Türk milletine karşı işlenen haksızlığın onarılmasını isteyen telgraflar yazdırılmasını bildirdi. 

Samsun’un içinde de halkta bir direnme duygusu uyandırmak amacıyla Büyük Cami’de miting düzenlendi. Askeri alanda Anadolu ve Trakya’da kalmış birliklerle hemen ilişki kurdu. Siyaset alanında ise çeşitli müdafaa-i hukuk grupları arasında bağlantı sağlamaya girişti. Kendisine verilen emre uyup da bunları dağıtacak yerde, yenilerini kurmaya koyuldu. 

MUSTAFA KEMAL’DEN SAMSUN’DA İNGİLİZ SİYASETİ HAKKINDA RAPOR

Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Riyasetine

1-İngilizlerin son defa çıkardıklarını bildirdiğim 100 kadar piyade askeri ile beraber gelen 11 süvariden 10 askerin Rum oldukları güvenilir bir haberci tarafından bildirildi.

2-Dün bir Amerika vapuru ile Samsun’a çıkan ve İngiliz birliklerini teftiş için görevlendirilen bir İngiliz albayı yarın askeri kontrol memuru ile birlikte Merzifon’a gidecek. Birkaç gün sonra Samsun’a geri gelerek aynı vapur ile İstanbul’a dönecekler.

3-Sivas’a askeri kontrol subayı olarak gidecek olan Yüzbaşı Rih ve Mill ismindeki iki İngiliz subayı bugünlerde hareket edecekler ve yanlarında bir de İngiliz askeri müfrezesi götüreceklerdir. Daha sonra Amasya ve Tokat’a da bir İngiliz subayı gönderilecekmiş.

4-Samsun’da İngilizler tarafından büyük bir telsiz telgraf merkezi tesis edilecektir. Buna ait levazım ve aletler birkaç gün evvel gelmiştir.

5-Yukarıda olduğu gibi arz ettiklerim sırf İngiliz subaylarından elde edilmiş bilgiye dayanmaktadır. İngiliz memurları ihraç hareketleri ve subayları ile birliklerinin öteye beriye sevki hakkında ne hükûmete ne de bana resmen bir şey bildirmediler ve bildirmelerinin yasak olduğu da uygun bir biçimde kendileri tarafından ifade edilmiştir.

6-Yukarıdaki maddeler dikkatleri çok önemli bir noktaya çekiyor. İngilizler hareketlerinden resmen bilgi vermediklerinden dolayı bu konuda kendileri ile zamanında resmî bir biçimde herhangi bir muameleye girişme imkânı olmuyor. İcraatlarını gerçekleştirdikten sonra ise onları yaptıklarından geri dönmeye mecbur edebilmek tabii olarak zor bir meseledir. 

Uygun bir biçimde yapılan tesirler ile alınabilen bilgiye dayanarak bir çeşit teşebbüste bulunmayı ise doğru bulmuyorum. Bu münasebet ile bildirmek istediğim nokta şudur: Varlığımıza önem vermiyorlar. Adeta memleketimizi açık bir sahra gibi kabul ederek kuvvetlerini gizli tasarılarına uygun olarak taksim ve ikame ediyorlar. Yavaş yavaş başlamış olan bu hareketler yine yavaş yavaş ve aynı usullerle artmakta ve genişlemektedir. Bir gün her tarafta emrivakiler karşısında kalmak ihtimali bulunduğunu saygılarımla arz ederim. 

22 Mayıs 1919
9. Ordu Kıtaatı Müfettişi
Tuğgeneral Mustafa Kemal

MUSTAFA KEMAL PAŞA’DAN 20.KOLORDU KOMUTANI ALİ FUAT PAŞA’YA TELGRAF

Şifre/23 Mayıs 1919
Ankara’dan 20. Kolordu Kumandanı Ali Fuat Paşa Hazretlerine

Samsun’a geleli 5 gün oluyor. Zat-ı âlinizle sıkı temasta bulunmak ve ahvâl ile sıhhat ve afiyetinizden ve İzmir havalisine dair daha kolaylıkla alabileceğimiz malûmattan civar kolordumuzun aksamı kâmilen Ankara’ya gelmeye muvaffak olabilecek midir?

Canik Livası’nın asayişi yolunda değildir. 3. Kolordu Kumandanlığı’na beraberimizde gelen Miralay Refet Bey, Canik Müstakil Mutasarrıflığı’na vekâleten deruhte eylemiştir. Bir iki güne kadar Samsun’dan karargâhımla beraber muvakkat işim için Havza’ya gideceğim. Her halde Samsun’dan hareketimden evvel beni tenvir edecek bir telgraf namenize intizârın gözlerinizden öperim. 

Mustafa Kemal

 
Ali Fuat Cebesoy

HÜSREV GEREDE’NİN GÜNLÜKLERİNDE SAMSUN

Samsun’daki ilk dört günümüz güzel İzmir’imizin Yunanlar tarafından alçakça işgali haberleri, hükûmetimizin istifası, bildirgeler, ulusal öfke gibi en derin üzüntülerle geçti. Bu arada ben de istihbarat ve propaganda işlerini yürütmekle görevlendirildim. Yanıma da bizim sınıftan çalışkan, iyi huylu yüzbaşı Mümtaz’ı aldım.

Yunanların teslim aldıkları subaylarımızı yolda öldürmeleri, bu işgale İngilizlerin ön ayak olması artık ateşkesin tamamen anlamsız olduğunu ortaya çıkardı. Samsun ve Amasya yöresinin ünlü komitecisi  eşkıya Rum Metropoliti Germanos, Pontus Rum Hükûmeti propagandası yaparak örgütlenme peşinde koşuyor. Albay Refet’in bir tümeni (5.Kafkas) Amasya’da öbürü (15. Tümen) Samsun ve çevresinde bulunuyor. Doğal olarak, talihsiz bir savaştan sonra terhis edilmiş bir ordunun tümen ve bağlı birliklerinin durumunu tanımlamaya gerek yoktur. Mustafa Kemal Paşa, Kazım Karabekir Paşa komutasındaki 15. Kolordu ile Sivas’taki 3. Kolordu’ya doğrudan doğruya emir verme ve komuta etme yetkisine sahipti. Ayrıca kendi bölgesindeki askeri birlikler ve vilayetlere de bildiriler gönderebiliyordu. Paşa, bu yetkilerini büyük ölçüde kullanarak ülkenin karanlık durumunu açıklayan, ulusal kalkışmanın gereğini duyuran genelgeler yolluyordu. 

21 Mayıs 1919

Erzurum’daki Kazım Karabekir Paşa ile ilişki kuruldu. Osmanlı Devleti’nin artık olduğu biçimde korunması düşünülemezdi. Öz Türk topraklarını kurtarmak, ulusal sınırlar içinde kalacak ulusu bağımsız kalmak gerekiyordu. İstanbul’daki İçişleri Bakanlığı Müsteşarı Deli Hamid adıyla tanınan çalışkan, yurtsever bir mülkiye memurunun Samsun’a mutasarrıf yapılması girişiminde bulunuldu. O sırada bu göreve Albay Refet vekalet ediyordu. Bu arada Rum çetelerine karşı ulusal örgütlenme de başlatıldı.

23 Mayıs 1919

Ankara’daki 20. Kolordu Komutanı Ali Fuat Paşa ile ilişki kuruldu. Ali Fuat Paşa, Manisa’nın Yunanlar tarafından işgalini; Kayseri ve Kastamonu’da ise sessizlik olduğunu bildirdi. Samsun’da İngiliz askerlerinin varlığı, Rum çetelerinin çalışmaları karargâhımızın daha güvenli olan içerilere alınmasını gerektirdiğinden Mayıs’ın 23’ünde eşyalarımızı Havza’ya gönderdik. Bu sırada yurdun değişik köşelerinden ulusal dirençle ilgili olumlu haberler de almaya başladık. Örneğin Erzurum’da 3 Mart 1919’da Vilayat-i Şarkiyye Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nin bir şubesi kurulmuş. Cemiyet bu sınır kentini Ermenilere kaptırmamak için silahlı direnişte bulunmak üzere oluşturulmuş. Ülkenin her yanında bu tür yerel direniş örgütlerinin ortaya çıkışı ulusumuzun var olan tehlikeyi kavradığının belirtileriydi. 

Hüsrev Gerede

Kaynakça:
Baki Sarısakal, Belge ve Tanıklarla Samsun’dan Ankara’ya, Cilt,1, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun, 2008.  Zeki Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993. Lord Kinross, Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu, çev. Necdet Sander, Altın Kitaplar, İstanbul, 2018. Sami Önal, Hüsrev Gerede’nin Anıları, Literatür Yayıncılık, İstanbul, 2002. Andrew Mango, Atatürk / Modern Türkiye’nin Kurucusu, çev. Füsun Doruker, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2016. Dürdane Şahin, Mustafa Kemal’in Samsun Ziyaretleri, Ondokuz Mayıs Ünv. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun, 2011.