‘Memleketi kurtacağız’

HAVZA BELEDİYE REİSİ İBRAHİM BEY’İN ANILARI

Havza Belediye Reisi İbrahim Bey, Havza’da Mustafa Kemal’in ilk günlerini anılarında anlatır: 

Muhterem misafirlerimize kasaba namına arz-ı tazimat etmek ve hoşgeldiniz demek için tertibat alınmakta iken Dr. Refik Bey ve İbrahim Tali Beyler belediyeye geldiler. Paşanın yanına giriniz memleketin münevver ve muteberanı ziyareti âlinize gelecek deyiniz ve müsaade isteyiniz. Fakat bizim söylediğimizi söylemeyiniz dediler. Paşanın yorgun olması itibari ile yarın için tertibat alındığını söyledimse de istical buyurdular. Derhal paşanın nezdine gittim, vaziyeti anlattım. Hay hay memnun kalırım buyursunlar reis bey dedi. 15 dakika sonra memleketin eşrafından Tatarağası zade Eyüp, Mahmut Ağazade Bayram, Kadızade Hakkı, Zübeyir Oğlu Fuat efendilerle birlikte paşanın huzurunu kabul olduğumuz zaman oturduğu odanın ortasında üzeri Avrupa halısıyla örtülü dört köşe bir masa ve üstünde zata mahsus bir harika ve etrafında dört beş sandalye konulmuş olunduğunu gördüm her birimizin ayrı ayrı hatırlarını sorduktan sonra hepimizi masanın etrafına topladı. Vaziyet-i hazıranın fevkâledeliğini izah etti ve harita üzerinde Türk vatanının ecbeni işgali altında bulunduğu yerleri gösterdi ve haritaya işaret ederek:

“Bizi öldürmek değil canlı canlı mezara atmak istiyorlar. Şimdi uçurumun kenarındayız. Hiçbir zaman ümitsiz olmayacağız, çalışacağız ve memleketi kurtaracağız. Zaten başka türlü avdet imkanı yoktur” dedi. Ayrılırken sizinle her vakit temas edeceğiz. Havzalılara her gün ve her saat kapımız açıktır. Bu görüşmeden çok memnun kaldığını söylemek suretiyle bizi uğurladı.
26 Mayıs 1919 günü paşanın yanına gittim. Havza’da ne gibi cemiyetler olduğunu sordu. İttihad ve Terakki cemiyeti mevcut ise de bu cemiyet fesh edilmiş ve başkaca bir cemiyet olmayıp yalnız Redd-i İlhak Cemiyeti teşekkül etmişse de gizli gizli faaliyette olduğunu ve bu cemiyetin bazı evraklarını gösterdim çok memnun oldular. Buna bir de Müdafaa-i Hukuk ilave edelim dediler. Rum Pontus eşkıyalarının faaliyeti ve yaptıkları fecayi ve mezalim hakkında malumat istediler. Paşanın sözleri bizim ruhumuzu değiştirdi. İmanımızı tahkim etti. Bizi vatanperver ve teşkilatçı yaptı. Dünün tekmil dertlerini elemlerini unutturdu. 

Havza Belediye Başkanı İbrahim Bey

ZÜBEYRZADE MEHMET FUAD’IN ANILARI

Zübeyrzade Mehmed Fuad ise 26 Mayıs 1919 tarihinde anılarını kaleme almıştır: 

“26 Mayıs 1919 günü eşraftan Tatarağasızade Eyüp, ulemadan Hacı Mustafa, Mahmut Ağazade Bayram, Kadızade Hakkı, Saatzade İbrahim, Belediye Reisi İbrahim Efendilerle bendenizden oluşan bir heyet paşayı ikametgâhında ziyaret etti. Ziyaretçilerini oda kapısına yakın bir yerde karşılamak tevazusunda bulunan kahraman paşa, heyetin ayrı ayrı ellerini sıkmak, şahıslarını, vazifelerini öğrenmek suretiyle alakâdarlıkta bulundular. Mustafa Kemal Paşa, mevcut durumun taşıdığı fevkaladeliği açıklarken parlak ve nafiz gözlerinden ümit nuru dökülüyor, “hiçbir zaman ümitsiz olmayacağı, çalışacağız memleketi kurtaracağız” diyordu. Sormak cesaretinde bulunduğumuz sorulara kesinlik ve açıklık kazandıran bir üslupla paşa cevap vermiş ve demişti ki: “Bizi öldürmek değil canlı mezara koymak istiyorlar, şimdi çukurun kenarındayız, son bir cüret bile bizi kurtarabilir zaten başka türlü dönüş imkanı yoktur.”

Paşanın bu kesin sözleri heyeti çok etkilemişti. Kendilerinden ayrılırken “sizinle her vakit temas edeceğim, dairelerim her gün her saat Havzalılara açıktır” buyurmuşlardı. Aldığımız bu müsaade ile paşayı her zaman görebiliyor, temaslarımızdan pek çok manevi yararlar sağlıyorduk. Bu temaslar bizde bir değişiklik de meydana getirmiş belki de bilmediğimiz benliğimizi anlamaya sebep olmuştu. Biz şimdiye kadar bu yollar üzerinde kim bilir nice paşaları, nice üst rütbeli adamları, nice valileri, mutasarrıfları karşılamışken, mütehakkim, mağrur selamlarından başka hiçbir şeylerini görmemiş ve el pençe divan haliyle bile huzurlarına girmek imkânı bulamamıştık.”

 Zübeyrzade Mehmet Fuad

İNGİLİZ MUHİPLERİ CEMİYETİ TEHLİKESİ

Mustafa Kemal Paşa, İngiliz Muhipleri Cemiyeti Başkanı Sait Molla’nın 23 Mayıs 1919’da yurttaki tüm belediyelere çektiği “İngiliz himayesinin talep edilmesini” isteyen telgrafı üzerine vilayetlere ve mutasarrıflıklara bir genelge gönderdi: “Millî bağımsızlık ve siyasetimizin kurtarılması milletin bir bütün olarak savunması ile kabil olacaktır.”

BİR TEĞMENİN GÜNLÜĞÜNDE HAVZA’DA RUM ÇETELER

5. Kafkas Tümeninde yer alan mülazım Musullu Abdülhadi Bey’in Havza’da yazdığı günlüğünü aktarıyoruz: 

21 Mayıs 1919: Bugün öğleden sonra vasıtalar geldi. Ladik’ten hareket ettik. Yağmur yağdı. Yarı yolda Çerkes köyünde kaldık Burada çadır kurdum. 

22 Mayıs 1919: Bu gecede burada Çerkes köyünde açıkta kaldık. 5 evvelde hareketle 10 evvelde Havza’ya vasıl olduk. Mart zammı olan 1035 kuruş aldım. Malatya’dan Mikdat Efendi’den mektup aldım. Cevap yazdım.

23 Mayıs 1919: Havza’da vazife çok. Her gün takip müfrezeleri çıkıyor. Etraf Rum çeteleriyle doludur. Her gün bir köyü basıyoruz. 

24 Mayıs 1919: Bugün yağmur vardır. Hamama gittim. Burada da bir kaplıca vardır. Hamamlar umumiyetle tabii ve kaplıcadır. Kaplıcaları çok iyidir.

25 Mayıs 1919: Ünye kafilesine Mülazım Nazmi Efendi memurdur. Bugün Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri buraya karargâhıyla geldiler. Otele yerleştiler.

26 Mayıs 1919: Bugün 30 nefer 2 hafif bir ağır makinalı olarak bizim Yüzbaşı Süleyman Bey’in kumandasında Taşoluk istikâmetine hareket ettik. Lazım gelen vazife hitam bulduktan sonra Havza’ya geldik. 

Mülazım Musullu Abdülhadi Bey

KAYNAKÇA:
İbrahim Cebecioğlu “Atatürk Havza’da Neler Yaptı”19 Mayıs Halkevi Dergisi, Cilt 7, Sayı 66.
Zübeyrzade Mehmet Fuat, Yurdumuz Havza, (Haz. Ali Tuzcu), Ankara, 1998.
Baki Sarısakal, Belge ve Tanıklarla Samsun’dan Ankara’ya, Cilt,1, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun, 2008.
Andrew Mango, Atatürk / Modern Türkiye’nin Kurucusu, çev. Füsun Doruker, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2016.
Gotthard Jaeschke, Türkiye Kronolojisi, çev. Gülayşe Koçak, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1990
Zeki Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993.
Esat Arslan, Musullu Abdülhâdi’nin İzinde Bozgundan Zafere, Phoenix Yayınları, Ankara, 2005.