101 yıl önce bugün: Mustafa Kemal Paşa Samsun’da 

İşte Samsunlu tarih araştırmacısı Mehmet Köseoğlu'nun kaleminden 101 yıl önce bugün...

19 Mayıs 1919 sabahı Bandırma Vapuru Samsun’a geldi. Kurmay Binbaşı Mahmut Ekrem Bey, sandalla gemiye yanaştı ve güvertede bulunan Mustafa Kemal Paşa’nın yanına giderek selam verdi. “Hoş geldiniz paşam” dedi. Rıza Kaptan sandalına binerek kıyıya çıktı. Samsun İskelesi’ne 6 Karadeniz çocuğunun kürek çektiği üç çifte kayık ile sabah 7-8 sularında çıktı. Kendileri iskelenin her iki tarafına sıralanmış halk ve işgal kuvvetlerince silahlarına el konulmuş 15. Tümen’den komutan ve askerler tarafından karşılandı. Belediye Meclisi azalarından Hacı Molla şehir adına hoşgeldiniz dedi. Karşılama merasiminde mutasarrıf ve belediye reisi yoktu. Mustafa Kemal Paşa askeri ve halkı selamladıktan ikametleri için hazırlanan Mantika Palas Oteli’ne (bugünkü Gazi Müzesi) yerleşti. Otelin balkonuna 9. Ordu Müfettişliği’nin bayrağı asıldı. Karargah ise Karadeniz Oteli’ne (bugün yıkıldı yerinde Samsun Ticaret ve Sanayi Odası bulunmakta) yöneldi. Burada bir müddet istirahat edildikten sonra belediye binasına geçildi. Belediye meclis üyeleriyle memleketin asayişi ve müdafaasına dair konular görüşüldü. 

Mustafa Kemal aynı gün gelişini resmî makamlara bildirdi. Sadaret Makamı’na, Dahiliye Nezareti, Harbiye Nezareti ve Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Riyaseti’ne çektiği şifre telgrafta “bugün öğleden evvel saat sekizde Samsun’a varıldığını ve verilen vazifeye başlandığını arz ederim.” diyordu. Benzer içerikli başka bir telgraf metni de görev ve yetkisi dâhilindeki mülki ve askeri makamlara çekildi. 

Ayrıca aynı gün Sivas, Van, Erzurum, Trabzon, Ankara, Kastamonu, Mamuretülaziz, Diyarbakır, Erzincan valilikleri, Erzurum’daki 15. Kolordu ve Ankara’daki 20. Kolordu kumandanlıklarından sorumlulukları dâhilinde bölgenin asayişi ile ilgili hazırlanacak raporun en kısa zamanda göndermelerini telgraf emriyle istedi. Telgraftan da anlaşılacağı üzere Mustafa Kemal Paşa’nın ilk faaliyetleri Samsun ve çevresindeki asayiş problemleri ile ilgili önlemler almaktı. Bu doğrultuda önce Samsun ve çevresindeki Rum çetelerinin müslüman halka yönelik tecavüzlerine karşı mutasarrıfın gerekli önlemleri almadığı gerekçesiyle daha önceden Dahiliye Müsteşarlığı görevinde bulunmuş olan Hamid Bey’in Samsun Mutasarrıflığı görevine getirilmesini hükûmete teklif etti. Atama işlemleri gerçekleşene kadar 3. Kolordu Komutanı Albay Refet (Bele) vekil olarak görevi yürüttü.   

15. TÜMENDEN ANILAR: MUSTAFA KEMAL’İ KİMLER KARŞILADI? 
Mustafa Kemal ve karargâhını karşılayan 15. Tümen Levazımı Yaşar Bey’in anısını paylaşıyoruz:  Millî mücadele başlangıcında Samsun’da bulunan 15.Tümen Levazımı idim. 17-18 Mayıs 1919 tarihlerinde 15.Tümen ve o tarihte mutasarrıflık namına teşkil edilen teşrifat heyetine Samsun özel saymanlık müdürü Osman Bey, 15.Tümen yaveri üsteğmen İsmail Hakkı ve bendeniz memur edilmiştik. Mantika Palas binası tefriş ve ordu konuk karargâhı olarak ayrılmıştı. O tarihte 15.Tümen Komutanı kurmay yarbay Mustafa Asım mutasarrıf ise İbrahim Ethem idi. Bu idarecilerin beceriksizlikleri ve hassaten İngiliz mümessiline her hususta hizmetlerine âmade bulunmaları ve İngilizlerin her emirlerini harfiyen yapmaları ve depolarımızdaki silah mekanizmalarının İngilizlere teslimi yüzünden büyük atamız ve kurtarıcımız Samsun’u şereflendirdikleri günü vazifeden men edilmiş ve gerek tümen ve gerekse mutasarrıflık vekaletine 15. Tümen 45. Alay komutanı yarbay Edirneli İsmail Hakkı tayin edilmişti.  
 

15.Tümen Komut Heyeti
Tümen Komutan Vekili Yarbay İsmail Hakkı
Kurmay Başkanı Yüzbaşı İhsan Bey 
Tümen Mülhakı Üst Teğmen Hamit
Tümen Yaveri Üst Teğmen İsmail Hakkı 
Piyade Alay 38. Komutanı Binbaşı Demir Ali 
Piyade Alay 56.Komutanı Binbaşı Fehmi Tümen 
Topçu Komutanı Binbaşı Erzurumlu Adil Bey 
Tümen Levazım Başkanı Süvari Binbaşı Ferit Bey. 

Müdafaa-i Hukuk Teşkilatına Memur Şahıslar
Hacı Hayrullahzade Ömer
Gazete Muharriri Ethem Veysi 
Eğitim Eski Müdürü Adil Bey 
Avukat Hamit Bey 
Ölü Osman Kadızade Yusuf Kenan 
Hacı Molla Dursun Gümüş Oğlu Hacı Haşim 

Samsun Ticaret Odası Başkatibi Şükrü Bey ve daha birçok şahıslar varsa da bugün hatırlayamıyorum. Millî çeteler komutanlarından Samsun’da bulunan yedek subaylardan teğmen İstanbullu Süreyya da oradaydı.

Büyük Atamızın Samsun’a teşriflerinden evvel Samsun şehri Tümen Komutanı Mustafa Asmın idaresizliği ve sıkı yönetim ilan etmesi bahanesiyle bir İngiliz askeri müfrezesi tarafından işgal edilmiş ve İngiliz mümessili yüzbaşı Mösyü Solter ve Fransız Jandarma Üsteğmeni Mösyü Favcon’un idaresine geçmişti ki bu günlerde yerli Rum ve Ermenilerin her gün artan nümayiş ve hareketleri ve civar köylerde yapılan işkenceler ve İngilizler tarafından askeri kışlaların işgal edilmesi dolayısıyla mevcut erlerimizin bir kısmı kaçmış ve esasen seferberliğin hitam bulması dolayısıyla da erlerin bir çoğunun terhis edilmiş bulunmasından tümen umum kuvvesi dörtte üç nispetinde düşmüştü. 

İşte o kara günlerimizi bugünkü aydınlığa ve istiklale kavuşturan büyük önderimiz ve ebedi şefimizin gelmesi üzerine milletimiz yeniden silaha sarılarak büyük kurtarıcısının emirlerine itaat etmişti.   
 

MUSTAFA KEMAL’İN TELGRAFLARI 
Mabeyn-i Hümayun-ı Mülukâne Başkitabet-i Celilesine 
Makam-ı Celil-i Sadaretpenahi’ye 
Dahiliye Nezaret-i Celîlesine Harbiye Nezareti’ne 
Erkan-ı Harbiye Umumiye Riyaseti’ne 

Bugün öğleden evvel saat sekizde Samsun’a varmakla tarafıma verilen göreve başlanılmış olunduğunu bilgilerinize sunarım. 

19 Mayıs 1919
9. Ordu Kıtaatı Müfettişi Padişah Fahri Yaveri
Mirliva (Tuğgeneral) Mustafa Kemal    
 

9. Ordu Müfettişliği 2. Şube İstihbarat 
Sivas, Van, Erzincan, Trabzon, Ankara, Kastamonu, Mamuretülaziz, Diyarbekir illeriyle Erzincan Müstakil Mutasarrıflığı’na, Erzurum’da 15. Kolordu Komutanlığı’na, Ankara’da 20. Kolordu Komutanlığına 1.Samsun’da birkaç gün kalacağım. Ülkenin güvenliği hakkındaki bilgi ve düşüncelerinizle varsa eşkıyalığın sebep ve etkinlik derecesi ve önlenmesi için alınan en son hazırlıklar hakkında ivedi ve kısaca aydınlatılmasını rica ederim.  

9. Ordu Kıtaatı Müfettişi
Mustafa Kemal 

Kaynakça:
Yaşar Okay, “Milli Mücadelede Samsun”, 19 Mayıs Halkevi Dergisi, sayı, 85, s. 5-7 (Belge ve yazıları benimle paylaşan Sıtkı Kayaoğlu’na müteşekkirim.).
Dürdane Şahin, Mustafa Kemal’in Samsun Ziyaretleri, Ondokuz Mayıs Ünv. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun, 2011.
Baki Sarısakal, Belge ve Tanıklarla Samsun’dan Ankara’ya, Cilt,1, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun, 2008.
Zeki Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993