Mustafa Kemal Paşa'dan hükümet eleştirisi

Mustafa Kemal Paşa, Havza’dan gönderdiği bir genelgede, Osmanlı Hükûmetinin Paris görüşmelerine çağrılmasının memnunluk verici olduğunu ancak Paris’e gitmeye hazırlanan kurul ile ulusun istekleri arasında uygunluk olmadığını, sadrazamın sınırları belirsiz bir Ermeni özerkliğine razı olduğunu belirtti. Müdafaa-i Hukuk cemiyetlerinin, bunların henüz kurulmadığı yerlerde de belediyelerin telgraflarla hükûmeti uyarmasını, çekilecek telgraflarda ulusal bağımsızlığın tam dokunulmazlığın ve çoğunluğunu azınlığa feda edilmemesinin talep edilmesini istedi. 

Sadrazam Damat Ferit Paşa

Mustafa Kemal sadrazamlığa gönderdiği yazıda kendi bölgelerinin de işgal edileceğinden tasalanan halkın, özellikle doğu vilayetleri halkının gerçek durum hakkında bilgi istediğini belirterek bu konularda kendisinin aydınlatılmasını istedi. 

Mustafa Kemal, İngiliz Yüksek Komiserliği’nden aldığı notayı dün kendisine aktararak mitingler konusunda ne gibi tedbirler aldığını soran Harbiye Nazırı’na verdiği karşılıkta: Milletin heyecanını ve gösterilerini yasaklamak için ne kendimde ne de başkasında hiçbir güç göremem dedi. Mustafa Kemal, İzmir’in işgali üzerine her yanda etkili mitingler yapılmasını 25 Mayıs tarihli genelgesiyle istemiş, Sivas’ta yapılan mitingde Hristiyanların ölümle tehdit edildiği yolunda bir şikâyet yapılmıştı.

Mustafa kemal  ayrıca Harbiye Nazırlığı’nın 31 Mayıs tarihli sorusuna verdiği cevapta; Diyarbakır’dan Samsun yoluyla İstanbul’a gönderilmekte olan silahların sevkini Havza’da durdurduğunu bildirdi. Mustafa Kemal, 10 bin sürgü kolu ve 12 top kaması bulunan bu ilk sevki durdurmasına gerekçe olarak bunları taşıyan asker ve hayvanların çok yorgun olmalarını gösterdi. 

ZÜBEYRZADE MEHMET FUAD’IN ANILARINDA HAVZA’DA DURUM

Haziran 1919’un ilk günlerinde Zubeyrzade Mehmet Fuad’ın anılarında Havza’da durumu şu şekilde belirtir: 

“… Henüz Samsun’da Sivas’ta, Merzifon’da, İngiliz kuvvetlerinin faal varlıklarına rağmen millî gösteriler gittikçe faal bir aşamaya girmekte, bu durum özellikle temsilciliklerin dikkatini çekmekteydi. Bununla beraber gün geçtikçe hassaslaşan milliyetçilik duygularını boğmak imkan dahilindedeğildi. 

Ektiği inkılâp  ve istiklal tohumunun böyle birden bire filizlenmeye başladığını gören Paşa, durum hakkında bizi her gün haberdar etmekte ve özellikle istihbarat müdürlüğünü bu işle alakalı tutmaktaydı. Paşa ile her iki temas, Havzalıların daha samimi, daha fiili tezahürlerini  ortaya çıkarıyordu. 

Mustafa Kemal Paşa bu günlerde esir muamelesi gören  -Paşa’nın İstanbul hükûmetine verdiği sıfat- padişahlık yüksek kişileriyle! Haberleştiği gibi Anadolu’da da millî ve tarihi kumandanlarla , dünü ve bugünün tarihi ve kahraman simalarıyla da haberleşiyordu. 

Anadolu’nun inkılâp başlangıcı bu şekilde devam ederken Yunanların hiçbir hakka dayanmayan İzmir işgallerinden  doğan facialar  alabildiğine ilerliyor, bu da gittikçe artan bir intikam hissi doğuruyordu. Küçük Havza’da gördüğü bu samimi ve fiili temasların asil millî tezahüratın verdiği etki Paşa’yı duygulandırdıkça maksatlarını, emellerini açıkça dile getirmekten çekinmiyordu. Bu sıralarda Paşa ile temasta bulunmak üzere civar kasabalardan da bazı heyetler geliyor ve Paşa’dan talimat alarak dönüyorlardı.”

Zübeyrzade Mehmet Fuad

KAYNAKÇA:
Zeki Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993.
Gotthard Jaeschke, "Havza ‘da Mustafa Kemal Paşa ”, Belleten, C. XLVI, Sayı: 1 82 , TTK.
Zübeyrzade Mehmet Fuat, Yurdumuz Havza, (Haz. Ali Tuzcu), Ankara, 1998.
Baki Sarısakal, Belge ve Tanıklarla Samsun’dan Ankara’ya, Cilt,1, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun, 2008.
Bilal N. Şimşir. İngiliz Belgelerinde Atatürk, Cilt 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.