İşte o haber;
Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşlarının 19 Mayıs 1919’da Bandırma Vapuru’yla Samsun’a çıkarak başlattığı Milli Mücadele, Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini attı. Bu nedenle Samsun, “cumhuriyetin kurucu kenti” unvanını taşıyor. Her yıl 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı, kentte büyük coşku ve çeşitli etkinliklerle kutlanıyor.
Bu anlamlı günde, Gazete Arena olarak siz değerli okuyucularımızla Cumhuriyet tarihine dair önemli bir arşiv belgesini paylaşıyoruz.
SAMSUN’UN SİMGESİ: BRONZ HEYKEL
1927 yılında, Samsun halkı adına sipariş edilen bronz Atatürk heykeli, daha önce Ankara Zafer Anıtı yarışmasını kazanan Heinrich Krippel’e yaptırıldı.
Heykel, 1931 yılında Viyana’daki Vereinigte Metallwerke dökümhanesinde üretildi. Döküm sonrası temizleme ve rötuş işlemleri tamamlanan anıt, parçalar halinde sandıklanarak Almanya’nın Hamburg Limanı’ndan Deutsche Levante-Liniekumpanyasına ait “Nicea” gemisiyle Samsun’a gönderildi. 15 Ekim 1931 tarihinde Samsun’a ulaşan heykel, açılış öncesinde ciddi bir sorunla karşılaştığı ortaya çıktı.
ONUR ANITI 3 AY GÜMRÜKTE REHİN KALDI
Gazete Arena’nın ulaştığı Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’ndeki belgeye göre, anıtın gümrük vergisi olan 40.000 lira, dönemin Samsun Belediyesi ve İl Özel İdaresi bütçelerinden karşılanamadı. Bu nedenle anıt, yaklaşık üç ay boyunca Samsun Gümrüğü’nde bekletildi. Konuya dair yazışmalarda, heykelin gümrükten çıkarılamamasının kamuoyunda “olumsuz izlenim” yaratacağı belirtiliyor.
HEYKELİN KURULUMU VE AÇILIŞ TÖRENİ
Gümrük vergisi ödenemediği limanda bekleyen anıtın, hükümetin devreye girmesiyle gerekli ödeme Maliye Bakanlığı bütçesinden karşılandı. Avusturyalı bir mühendisin de katkısıyla heykel, 29 Ekim 1931 tarihinde daha önceden hazırlanan kaidesine monte edildi.
Resmî açılışın, Birinci İnönü Zaferi’nin yıl dönümü olan 10 Ocak 1932’de yapılması planlansa da, hazırlıkların tamamlanamaması nedeniyle tören 15 Ocak 1932’de gerçekleştirildi.
İşte o tarihi belge:
BAŞBAKANLIK CUMHURİYET ARŞİVİ
Maliye Vekâleti
Muhasebat Umum Müdürlüğü
BAŞVEKALETİ CELİLİYE
Samsun vilayeti merkezinde rekzedilecek olan Gazi Hazretlerinin heykeli için Gümrük İdaresince istenilen 40.000 lira gümrük resminin bu sene mezkûr vilayet Belediye ve İdare-i Hususiye bütçelerinden tesviyesine imkân olmadığından meblağ-ı mezkûrun teciliyle heykelin gümrükten ihracına müsaade edilmesi Dahiliye Vekâletinden istirham kılınmaktadır.
Gümrük Kanunu, gümrükten ihraç edilecek heykellerden resim alınmasını emreder olup, kanunen mezkûr resim istifa edilmedikçe heykelin ihracına müsaade kanuni değildir. Ankara ve İstanbul’da rekz olunan heykellerin gümrük resmi Dahiliye ve Maliye bütçelerine konulmak suretiyle temin edilmiştir.
Ancak mevzubahis heykelin resmi için hiçbir bütçede tahsisat olmadığından, isimleri gelip de resmi verilmediğinden dolayı heykelin çıkarılamaması keyfiyeti amme nazarında sui tesir hâsıl edeceği açıktır. Buna mahal bırakmamak üzere, bir taraftan mezkûr heykele ait gümrük resminin muhtelif vekâletler bütçelerinin kabul tasarruf tertiplerinden karşılık ayrılması zaruri bulunduğundan bu maksadın icrası için keyfiyetin alakadar vekâletlere emr-i istirham buyurulması ve diğer taraftan bulunacak karşılıkların gümrük resmiyle irat ve masraf muamelesi için mukteza kanuni muamelenin intacına kadar heykelin gümrükten çıkarılması hususunu tensip ve takdiri samilerine arz ederim efendim.
23/11/[931]
Tolga Birgücü
