Bugün dünyanın iki farklı köşesinde kutlanan Cadılar Bayramı (Halloween) ve Ölüler Günü (Día de los Muertos), aslında birbirinden binlerce kilometre uzakta yaşamış iki uygarlığın (Keltler ve Aztekler) ölüm ve öteki dünya inançlarının kesişiminden doğdu.
Keltlerin Samhain’i: Ölümle yaşam arasındaki gece
Keltler, Avrupa’nın kuzeyinde yaşadıkları dönemde Samhain adını verdikleri festivali her yıl ekim sonunda kutlardı. Bu gece, onların inancına göre yaşayanlarla ölülerin dünyası arasındaki perdenin en ince olduğu zamandı. Halk, atalarının ruhlarını karşılamak için ateşler yakar, maskeler takar ve ruhlar hakkında hikâyeler anlatırdı.
Ancak Hristiyanlığın Avrupa’da yayılmasıyla birlikte kilise, bu tür “pagan” gelenekleri yasaklamak için büyük çaba gösterdi. Fakat halkın bu kutlamayı terk etmemesi üzerine Papa III. Gregorius, 1 Kasım’ı Tüm Azizler Günü (All Hallows’ Day) olarak ilan etti. Böylece eski Kelt festivali yeni bir isimle varlığını sürdürdü. Zamanla 31 Ekim gecesi, “All Hallows’ Eve” yani “Azizler Arifesi” adını aldı ve bu ifade kısalarak Halloween’e dönüştü.
Azteklerin Mictēcacihuātl’ı: Yeraltı dünyasının kraliçesi
Yüzyıllar sonra, İspanyol fatihler 16. yüzyılda bugünkü Meksika’ya ulaştığında, Azteklerin ölüm kavramına dayalı zengin bir geleneği olduğunu gördüler. Aztek halkı, Mictēcacihuātl adını verdikleri yeraltı dünyasının kraliçesi için her yıl bir ay boyunca törenler düzenliyordu.
Tüm Azizler Günü ile birleştirildi
İspanyollar yerli halkı Hristiyanlaştırmak istese de, bu gelenekleri tamamen ortadan kaldırmayı başaramadı. Bunun yerine, yerli inançları Tüm Azizler Günü ile birleştirerek yeni bir dini ritüel şekline soktular. Böylece, hem Hristiyan takvimine uygun hem de Aztek kültürünün izlerini taşıyan Ölüler Günü (Día de los Muertos) ortaya çıktı.
La Catrina: Aztek ruhunun modern yüzü
Zamanla Aztek tanrıçası Mictēcacihuātl’ın yerini, zarif bir kadın iskelet figürü aldı: La Catrina. 1910’lu yıllarda karikatürist José Guadalupe Posada tarafından yaratılan bu figür, Avrupalı gibi görünmeye çalışan elit Meksikalılara ince bir eleştiriydi.
Bugün La Catrina, Meksika kültürünün en tanınan sembollerinden biri hâline geldi.
Aztekler için insan kafatası, ölümün bir son değil, yeniden doğuşun simgesiydi. Tapınaklarda tzompantli denilen kafatası rafları bulunurdu. Günümüzde ise bu sembolizm, şeker kafalar (calavera) ve rengârenk maskelerle yaşatılıyor.
Binlerce yıl, tek gelenek: Ölümü anmanın evrenselliği
Keltlerin Samhain gecesiyle Azteklerin Mictēcacihuātl festivali, farklı çağlarda ve kıtalarda doğmuş olsa da, aynı temel inancı paylaşıyor: Ölüm, yaşamın bir parçasıdır.
Bugün Cadılar Bayramı’nda kapı kapı dolaşırken ya da Ölüler Günü’nde mezarlıklara çiçek bırakırken, aslında insanlığın binlerce yıllık ortak geleneğini yaşatıyoruz, ölümle barış içinde yaşama geleneğini.
Günümüzde Meksika’daki Día de los Muertos kutlamaları, ailelerin mezarları ziyaret edip ölen yakınları için renkli süslemeler, çiçekler, yiyecekler ve mumlarla anma yaptığı etkinliklerle sürüyor.
Bu ritüeller, tarih boyunca değişim geçirse de, Azteklerin ölüm ve öbür dünya inançları ile Keltlerin Samhain geleneğinin izlerini taşıyor. İnsanlar hem geçmişle bağ kuruyor hem de ölüleri anma pratiğini neşeli ve renkli bir kutlama biçimine dönüştürüyor. Renkli kafatasları, La Catrina figürleri ve sokaklarda yapılan şenlikler, hem geçmişin hatırlanmasını sağlıyor hem de toplumsal bir birlik ve paylaşıma dönüştürülüyor.
diyekonustu.com